فراز و نشیب‌های رابطه ایران و کانادا هنوز هم به قوت خود باقیست. روزی دولت لیبرال این کشور خبر از احیای روابط با ایران در سایه برجام خبر می‌دهد و روز دیگر دادگاه‌های ایران کشور مجوز غارت دارایی‌های ایران را صادر می‌کنند.
به گزارش پایگاه خبری تحلیلی نفت ساران، می‌گویند ایران و کانادا در نیویورک درباره بازگشایی سفارت‌ها با یکدیگر گفتگو کرده‌اند، خبری که اصل آن توسط استفان دیون، وزیر خارجه کاناداتائیدشده اما وی از تأیید محل مذاکرات خودداری کرد.
دولت محافظه‌کار استفان هارپر، نخست‌وزیر پیشین، در ۷ سپتامبر سال ۲۰۱۲ (۱۷ شهریور ۹۱) روابط با تهران را قطع کرده و دیپلمات‌های ایرانی را از اوتاوا اخراج کرد.
دیون جمعه گذشته در گفتگویی با سی‌بی‌سی‌نیوز اعلام کرد: «بله، گفتگوها در سطح رسمی آغاز شده‌اند.» وی در پاسخ به مکان این مذاکرات گفت: «در این باره توضیح نخواهم داد. اما روش معمول برای کشورهایی که می‌خواهند روابط را از سر بگیرد، گام به گام، در سطح رسمی در یک قلمرو بی‌طرف، است.»
وزیر خارجه کانادا در ادامه تأکید کرد که دولتش قصد ندارد ایران از لیست کشورهای حامی تروریست خارج سازد مگر اینکه تبدیل به یک «دموکراسی قابل احترام شود.» تحلیلگران می گویندکه تبادل سفیر بین دو کشور ممکن است سال‌ها به طول انجامد.
پیشینه روابط ایران و کانادا
تا پیش از سال ۱۹۵۵، امور کنسولی و تجاری کانادا در ایران توسط سفارت بریتانیا مدیریت می‌شد. روابط خارجی و دیپلماتیک بین کانادا و ایران با تأسیس هیأت نمایندگی ایران در اوتاوا در سال ۱۹۵۶، و هیأت کانادا در تهران در سال ۱۹۵۹ آغاز گشت. هیأت نمایندگی کانادا در سال ۱۹۶۱ به سطح سفارت ارتقاء یافت.
عملیات کیپر و قطع روابط
در جریان تسخیر سفارت سابق آمریکا در تهران شش نفر از کارکنان آمریکایی آن به سفارت کانادا در تهران فرار کردند. این افراد در عملیات مشترک دولت کانادا و سازمان جاسوسی سیا معروف به جهش کانادایی (Canadian Caper) از ایران خارج شدند.
پس از این عملیات که طی آن شش آمریکایی با گذرنامه‌های کانادایی و ویزاهای جعلی ایران از کشور گریختند، کارکنان سفارت کانادا نیز به سرعت تخلیه شدند و سفارت در سال ۱۹۸۰ تعطیل گشت.
از سرگیری روابط پس از ۸ سال
کانادا و ایران از سال ۱۹۸۰ تا ۱۹۸۸، دارای روابط عادی دیپلماتیک نبودند البته روابط به صورت رسمی نیز قطع نشده بود. دولت کانادا با تبلیغاتی چون احتمال ربودن و شکنجه شدن دیپلمات‌هایشاز بازگشایی سفارتش اجتناب می‌ورزید. کانادا و ایران بعدها توافق کردند سفارت‌ها را بازگشایی کنند و سفارت کانادا در سال ۱۹۸۸ (۱۳۶۹) فعالیت خود را از سر گرفت. دو کشور در سال ۱۹۹۶ (۱۳۷۴) به صورت رسمی سفرای خود را معرفی کردند.
با وجود از سرگیری روابط، دولت کانادا به ادعاهای ضد ایرانی خود درباره حقوق بشر، انرژی هسته‌ای و مخالفت کشورمان با اشغال سرزمین‌های فلسطینی توسط رژیم صهیونیستی ادامه داده و خط‌مشی «رابطه کنترل شده» را در پیش گرفت که عبارت از محدود ساختن ادامه گفتگوها و روابط دوجانبه بود، برای مثال، امتناع از برقراری خطوط هوایی مستقیم بین دو کشور یا استقرار کنسولگری یا مراکز فرهنگی ایران در کانادا.
روابط بار دیگر وارد سراشیبی می‌شود
دولت کانادا در ۱۷ می ۲۰۰۵ (۲۷ اردیبهشت ۱۳۸۴) خط‌مشی رابطه کنترل شده را به تنها چهار حوزه گفتگو محدود کرد که عمدتا تلاشی از جانب دولت اوتاوا برای فشار سیاسی بر ایران بود تا یک گفتگوی متقابل و دوجانبه:
- حقوق بشر در ایران؛
- برنامه هسته‌ای ایران و پایبندی آن به الزامات عدم اشاعه؛
- پرونده زهرا کاظمی؛ و
- نقش ایران در منطقه.
در اکتبر ۲۰۰۵، و پس از سخنرانی محمود احمدی‌نژاد، رئیس‌جمهور وقت ایران، در کنفرانس «جهان بدون صهیونیسم» پل مارتین (Paul Martin)، نخست‌وزیر دولت وقت کانادا، که ید طولایی در حمایت از رژیم صهیونیستی داشت، سفیر ایران در کانادا را فرا خوانده و اعتراض رسمی را به وی ابلاغ کرد.
در سال ۲۰۰۷، پس از اینکه دولت کانادا در اعتراض به پرونده مرگ زهرا کاظمی سفیر خود را از این فرا خواند، تلاش شد تا بار دیگر دو دولت سفرای خود را مبادله کنند. کانادا دو سفیر ایرانی را با ادعاهای مشارکت آنها در تسخیر لانه جاسوسی آمریکا در سال ۱۹۷۹ نپذیرفت. ایران نیز استوار نامه سفیر معرفی شده کانادا را رد کرده و وی مجبور شد کشورمان را ترک کند.
تحریم‌های اقتصادی کانادا علیه ایران
در ۲۶ دسامبر ۲۰۰۶، شورای امنیت سازمان ملل در قطعنامه ۱۷۳۷ خواهان توقف برنامه غنی‌سازی اورانیوم و یا اعمال تحریم‌های اقتصادی شد. در ۲۲ فوریه همان سال دولت کانادا دستورالعمل‌هایی را برای اجرای این قطعنامه اعمال کرد.
این دستورالعمل‌ها در کنار «قانون کشتی‌رانی کانادا»، «قانون مجوز صادرات و واردات» و «قانون امنیت و کنترل هسته‌ای» به اوتاوا اجازه دادند که بر اساس قطعنامه ۱۷۳۷ تحریم‌هایی علیه این وضع کند. این تحریم‌ها شامل ممنوعیت تجارت با ایران که ممکن است به فعالیت‌های غنی‌سازی، بازفرآوری آب سنگین، یا تولید سیستم‌های پرتاب بمب هسته‌ای یاری رسانند، بود. این قوانین همچنین در حوزه بلوکه کردن دارایی‌ها و سفر مقامات ایرانی در کانادا اعمال می‌شدند.
در سال ۲۰۱۰، متمم‌هایی به قانون تمهیدات اقتصادی ویژه سال ۲۰۰۴ اضافه شد که مبادلات مالی و فعالیت‌های اقتصادی بین ایران و کانادا را محدود می‌کرد. بانک تورنتون-دومینیون (Toronto-Dominion Bank) متعاقب این قانون حساب‌های تعدادی از مشتریان ایرانی-کانادایی خود را بست.
جان بیرد (John Baird)، وزیر امور خارجه کانادا، که پیشتر در سال ۲۰۱۲ مجموعه تحریم‌های تجاری علیه ایران را اعمال کرده بود ممنوعیت‌های بیشتری وضع کرده و تجارت باقیمانده با ایران را به صورت کامل پایان بخشید. در زمان اعمال این تحریم‌های جدید حجم مبادلات تجاری بین دو کشور ۱۳۰ میلیون دلار بود. هدف از این ممنوعیت‌ها فشار به ایران در ارتباط با برنامه هسته‌ای‌اش بود. بیرد در مقابل آیپک، بزرگترین لابی حامی اسرائیل در آمریکا گفت: «عدم وجود پیشرفت … منجر شده کانادا تقریبا تمام واردات و صادرات به ایران را ممنوع سازد.»
در حالیکه بیرد خواهان فشار بر ایران تا زمان تسلیم حکومت یا فروپاشی آن بود، چهار کشور دیگر آمریکا، انگلستان، فرانسه و آلمان مذاکرات هسته‌ای با ایران را آغاز کرده بودند.
تعطیلی سفارت در ۱۷ شهریور ۹۱
جان بیرد، وزیر امور خارجه کانادا، در ۷ دسامبر ۲۰۱۲ (۱۷ شهریور ۱۳۹۱)، اعلام کرد که کشورش در حال قطع روابط دیپلماتیک با ایران است. دولت کانادا با ذکر بهانه‌هایی چون حمایت ایران از دولت سوریه، عدم اجرای قطعنامه‌های شورای امنیت در حوزه هسته‌ای، ادامه تهدید اسرائیل و نیز بیم از امنیت دیپلمات‌های کانادایی پس از ماجرای سفارت انگلستان در تهران، اعلام کرد که سفارت این کشور در تهران تعطیل خواهد شد. علاوه بر این کانادا ایران را ذیل قانون «عدالت برای قربانیان تروریسم» در لیست کشورهای حامی تروریسم قرار داد.
استفان هارپر، نخست‌وزیر سابق کانادا، نیز گفت که دولت ایران «در حال حاضر، به وضوح یک خطر آشکار است». وی همچنین ایران را بارزترین تهدید پیش روی صلح و امنیت جهانی خواند.
کارکنان سفارت ایران در کانادا نیز عناصر نامطلوب قلمداد شده و پنج روز برای ترک این کشور بدانها فرصت داده شد. جیمز جرج، که از سال ۱۹۷۲ تا ۱۹۷۷ به عنوان سفیر کانادا در تهران فعالیت کرده بود در واکنش به این اقدام بیرد گفت: «تعطیلی سفارت در چنین شرایطی احمقانه است.»
بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر رژیم صهیونیستی، از تصمیم کانادا تمجید کرده و آن را «گامی اخلاقی و شجاعانه» خواند که به جامعه بین‌المللی می‌گوید اوتاوا نمی‌تواند «به رژیم تاریک ایران اجازه دستیابی به سلاح هسته‌ای را بدهد.» نتانیاهو از دیگر اعضای جامعه بین‌المللی درخواست کرد که از کانادا تبعیت کنند.
دولت جدید کانادا و تصمیم برای احیای روابط
پس از توافق هسته‌ای بین ایران و گروه ۱+۵ که با مخالفت دولت هارپر مواجه شده بود، جاستین ترودو، نخست‌وزیر جدید و لیبرال کانادا، اعلام کرد قصد دارد روابط بین دو کشور را احیاء کند.
پی از اجرای توافق هسته‌ای در ۱۶ ژانویه ۲۰۱۶ (۲۶ دی ۱۳۹۴) کریستیا فریلند (Chrystia Freeland)، وزیر بازرگانی کانادا، اعلام کرد که کشورش تحریم‌های اقتصادی علیه ایران را لغو کرده و شرکت‌های کانادایی خواهند توانست با ایران ارتباط برقرار کنند. با این حال تحریم‌های مرتبط با کالاها و تکنولوژی‌های هسته‌ای و نیز هر چیزی که به برنامه موشکی ایران کمک کند باقی خواهند ماند.
دولت کانادا (تحت استفان هارپر) در سال ۲۰۱۳ مجموعه کاملی از بایکوت تجاری، تحریم‌های اقتصادی و محدودیت‌های سفر برای ۷۴۸ فرد و ۵۰۸ شرکت و سازمان ایرانی اعمال کرده بود.