به گزارش پایگاه خبری تحلیلی نفت ساران ؛ ترکیه در نیم قرن گذشته ۴ بار شاهد کودتای نظامیان سکولار علیه دولت‌های منتخب بوده که هر ۴ مورد نیز با موفقیت همراه بوده‌ است. به همین دلیل، در کشوری که ارتش هیچگاه به دولت وفادار نبوده و ۴ کودتای موفق را برنامه‌ریزی کرده است، شکست کودتای روز جمعه گمانه‌زنی‌های زیادی را درباره احتمال ساختگی بودن آن مطرح کرده است.

طی روزهای اخیر بسیاری از کارشناسان، وحدت‌نظر احزاب و جناح‌های سیاسی ترکیه در مخالفت با کودتا و تقویت عنصر دمکراسی‌خواهی در میان مردم این کشور طی دهه اخیر را از عوامل اصلی شکست کودتای جمعه شب ارتش برشمرده‌اند.

اما در مقابل، گروهی از فعالان رسانه‌ای و شبکه‌های اجتماعی نیز عملکرد ناشیانه کودتاچیان در کودتای اخیر و رعایت نکردن بدیهیات یک کودتا از سوی ارتشی که تجربه چندین کودتای موفق در کارنامه آن مشاهده می‌شود را دلیلی بر نمایشی بودن آن عنوان کرده‌اند.

این در حالیست که مخالفان ساختگی بودن این کودتا معتقدند کودتا امری پرهزینه برای مردم و اقتصاد یک کشور است و به همین دلیل، هیچ سیاستمداری حاضر نمی‌شود به این قیمت به سرکوب مخالفان خود بپردازند. ضمن اینکه هیچ تضمینی وجود ندارد که کودتا از مسیر برنامه‌ریزی خود خارج نشود.

با این حال، اولین تشکیک جدی در اصالت این کودتا یک روز پس از آن از سوی دوست دیرین و دشمن کنونی رجب طیب اردوغان – رئیس‌جمهور ترکیه – مطرح شد. «فتح‌الله گولن» که در ساعات اولیه کودتا، اردوغان مدعی شد کودتا از خانه او در آمریکا مدیریت شده است، پس از طرح این اتهام مدعی جعلی بودن و دست داشتن رئیس‌جمهور ترکیه در این کودتا شد و آن را طرحی از پیش برنامه‌ریزی شده برای سرکوب مخالفان دولت عنوان کرد.

به نوشته دیلی میل، وی بلافاصله پس از متهم شدن مدعی شد اگر فردی از بالا به این کودتا نگاه کند، به وضوح نشانه‌هایی از نمایشی بودن آن را مشاهده می‌کند.

گولن که به عنوان یک معترض مدنی از سال ۲۰۰۰ در تبعیدی خودخواسته در ایالت پنسیلوانیای آمریکا به سر می‌برد، متهم نشدن هیچ یک از رهبران سیاسی ترکیه در این کودتا و بمباران ساختمان‌های خالی از سوی جنگنده‌های کودتاچیان را شاهدی بر مدیریت آن از سوی اردوغان عنوان کرد.

علاوه بر اظهارات گولن، گمانه‌زنی‌های بسیار دیگری نیز در شبکه‌های اجتماعی و رسانه‌های مختلف مطرح شده است که احتمال نمایشی بودن پنجمین کودتا در تاریخ ترکیه را تقویت می‌کنند.

مهمترین دلیلی که در این گمانه‌زنی‌های رسانه‌ای از سوی حامیان تئوری توطئه مطرح شده است، هدف قرار نگرفتن هواپیمای حامل اردوغان در آسمان استانبول است. آنها معتقدند اگر کودتاچیان به راستی در پی ساقط کردن دولت بودند، جنگنده‌های تحت اختیار آنها به راحتی می‌توانستند هواپیمای حامل رئیس‌جمهور ترکیه را در آسمان استانبول هدف قرار دهند.

آنها مدعی‌اند هواپیمای اردوغان در آسمان استانبول زمانیکه به دنبال محلی برای فرود بود، کاملاً در تیررس جنگنده‌های اف-۱۶ کودتاچیان قرار داشت؛ اما هیچ شلیکی به سمت آن صورت نگرفت. به اعتقاد آنها، اگر اردوغان خطری را از جانب کودتاچیان احساس می‌کرد هرگز با هواپیما به استانبول نمی‌آمد.

اینکه هیچ نهاد امنیتی داخلی و خارجی این کودتا را از قبل پیش‌بینی نکرده است نیز در رسانه‌های مختلفی چون المانیتور به عنوان دلیل دیگری بر ساختگی بودن آن ذکر شده است. ضمن اینکه این کودتا از نظر گروهی که مدعی ساختگی بودن آن است، بسیار ناشیانه انجام شده است.

آنها معتقدند اگر این کودتا، واقعی و خواست کودتاچیان براندازی دولت اردوغان بود، باید به جای بستن پل و یا حضور نظامی در خیابان‌ها به سمت اشغال مراکز حساس و دستگیری مقامات ارشد دولت پیش می‌رفتند.

قطع نشدن اینترنت و شبکه‌های اجتماعی در ترکیه نیز به عنوان یکی دیگر از دلایل اثبات‌کننده ساختگی بودن این کودتا ذکر شده است. برخی مدعی‌اند اگر کودتای جمعه شب یک کودتای واقعی بود، دولت باید در اولین گام استفاده از موبایل و شبکه‌های اجتماعی و موبایلی را برای کنترل کودتا محدود می‌کرد؛ اما اردوغان در عوض، در همان ساعات اولیه کودتا، سخنرانی‌های خود را نیز از طریق شبکه موبایلی “فیس تایم” (متعلق به شرکت اپل) به اطلاع مردم می‌رساند.

اینکه چرا پلیس در این کودتا به طور کامل به دولت وفادار مانده و در مقابل، تنها بخشی از بدنه ارتش درگیر کودتا شده است، پرسش دیگری است که به نوشته المانیتور، این روزها در رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی زیاد شنیده می‌شود.

موافقان تئوری توطئه همچنین می‌پرسند چرا کودتاچیان استانبول را برای انجام کودتا انتخاب کردند؛ در حالیکه با توجه به اینکه استانبول، اسلامی‌تر از سایر شهرهای ترکیه و یکی از پایگاه‌های اصلی اردوغان به شمار می‌رود، این کودتای محدود از ابتدا محکوم به شکست بوده است.

فقدان “نقش رهبری” در این کودتا نیز از سوی برخی رسانه‌ها به عنوان یک دلیل دیگر برای اثبات جعلی بودن آن عنوان شده است. آنها مدعی‌اند تمامی کودتاها برای موفقیت نیازمند یک رهبر هستند و نقش برخی از ژنرال‌های ۴ ستاره ارتش در هدایت این کودتا تنها در حد یک گمانه‌زنی است.

به اعتقاد آنها، اگر طبق گفته اردوغان، رهبری این کودتا برعهده فتح‌الله گولن بوده است، چرا او در ساعات اولیه کودتا، رهبری آن را تکذیب کرد؛ در حالیکه این اقدام او می‌توانست روحیه کودتاچیان را تضعیف کند.

در مقابل، گروهی که کودتای جمعه شب ترکیه را یک کودتای واقعی می‌دانند، معتقدند اردوغان با همراهی حزب عدالت و توسعه در طول سالهای اخیر تا حدودی با شناسایی و محاکمه قضایی فرماندهان نظامی ناراضی، ارتش را تا حد زیادی تحت کنترل در آورده و راه را به روی کودتا بسته‌است؛ مسئله‌ای که از سوی واشینگتن پست نیز یکی از دلایل اصلی شکست کودتا خوانده شد.

این روزنامه در توضیح دلایل شکست کودتا نوشت: ترکیه از زمانی که کودتا یک امر مرسوم در سیاست این کشور بود، تغییرات زیادی را تجربه کرده و ارتش قدرت سرکوب‌کنندگی همیشگی خود را از دست داده است. واشینگتن پست همچنین فقدان شرایط لازم در جامعه برای پذیرش کودتا و مقبولیت عمومی اردوغان در میان اقشار مذهبی ترکیه را از دلایل دیگر نافرجام ماندن کودتای روز جمعه برشمرد.

با این وجود، مجموع این دلایل و گمانه‌زنی‌ها باعث شده است که موافقان تئوری توطئه، کودتای جمعه شب را نه یک کودتای واقعی از سوی ارتش برای براندازی دولت، بلکه کودتایی از جانب اردوغان برای تسویه حساب سیاسی با مخالفانش عنوان کنند. آنها با توجه به موج بازداشت‌های اخیر در ترکیه معتقدند فهرست افراد بازداشت‌شده از قبل مشخص بوده و اردوغان تنها به دنبال بهانه‌ای برای بهره‌برداری سیاسی از آن بوده است.

روزنامه ایندیپندنت نیز روز گذشته با مقایسه کودتای جمعه شب ترکیه با حریق عمدی سال ۱۹۳۳ در پارلمان آلمان نازی که بهانه‌ای برای سرکوب مخالفان هیتلر شد، این کودتا را طرحی برای بهره‌برداری سیاسی اردوغان عنوان کرد. همانگونه که به نوشته این روزنامه، خود اردوغان نیز پس از شکست کودتاچیان، از کودتای جمعه شب با عنوان “هدیه‌ای از جانب خداوند به ملت ترکیه” یاد کرد.

در هر حال، شکست کودتایی که به نوشته المانیتور تا این لحظه پاسخ‌های موجه کمی را در برابر پرسش‌های جدی بسیار در اختیار دارد، راه را برای افزایش اختیارات ریاست جمهوری اردوغان و رویای تبدیل نظام پارلمانی ترکیه به نظام ریاستی هموار کرده و انتظار می‌رود اردوغان فارغ از واقعی یا ساختگی بودن این کودتا، به خوبی از آن در جهت پاکسازی ارتش و پیشبرد اهداف سیاسی خود در ترکیه استفاده کند.

نویسنده: مهدی حاجت‌پور